کاخ مروارید محل زندگی شمس؛ خواهر محمدرضاشاه پهلوی

نام های دیگر کاخ مروارید

• کاخ شمس
• اردوگاه و مجتمع تفریحی شهید فهمیده

موقعیت جغرافیایی کاخ مروارید

کاخ مروارید یا کاخ شمس در مهرشهر کرج در استان البرز و در انتهای خیابان ارم قرار دارد.

سیر تاریخی و فرهنگی کاخ مروارید

کاخ مروارید که هم‌اکنون نیز پابرجاست و عموما از آن با نام کاخ شمس یاد می‌شود، از آثار تاریخی و دیدنی مهرشهر و استان البرز محسوب می‌شود. در دوران حکومت محمد رضاشاه پهلوی، در سال‌های 1345 تا 1347 این کاخ با زیربنای 2500 متر برای زندگی شمس پهلوی ساخته شد. شمس، خواهر شاه، به دلیل بیماری آسم این منطقه را برای زندگی انتخاب کرد. وی قسمت وسیعی از اراضی مهرشهر کرج را تصرف کرده و کاخی زیبا و عظیم همراه با باغ‌های میوه و استخر و جنگل در آن‌ها احداث نموده است.

پس از ساخت کاخ مروارید و در زمان محمدرضا شاه پهلوی، یک بلوار 4 بانده و منطقه‌ای ویلایی برای شهروندان در سه فاز در مجاورت کاخ ساخته شد که مهرشهر نام گرفت. این عمارت تا سال 1357 به مدت 12 سال محل زندگی شمس پهلوی و خانواده او بوده است.

پس از انقلاب سال 1357 مالکیت این کاخ به بنیاد مستضعفان و بعد از حدود 15 سال به بنیاد تعاون واگذار شد و بنیاد تعاون سپاه نیز در ازای هزینه صدور مجوز ساخت‌وساز در حدود 80 هکتار این مجموعه، ساختمان‌های مسکونی مجموعه کاخ شمس را به شهرداری فروخت. تا سال 1382 و قبل از بارش سنگین برف و با شکایت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، این کاخ به عنوان موزه و با نام مجتمع اردویی، تفریحی شهید فهمیده استفاده می‌شد. پس‌ از آن 30 درصد، یعنی 27 هکتار از مجموعه‌ کاخ مروارید به اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان البرز واگذار شد تا با مرمت و ساماندهی فضای کاخ، امکان بازدید عموم از آن فراهم شود. ناگفته نماند که بسیاری از اموال کاخ مروارید قبل از این‌که به میراث فرهنگی تحویل داده شود، به غارت رفته بود. با این اوصاف بازگرداندن مجدد این اموال به کاخ، امری بعید به نظر می‌رسد و شدنی نیست.

اکنون این عمارت در وضعیت نامناسبی قرار دارد و هنوز مالکیت آن کامل تعیین نشده است. بیشتر بخش‌های بنا دچار آسیب‌های جدی شده است، سقف‌ها نم برداشته‌، جداره‌ و تزیینات سردرها کنده‌شده‌ و درها شکسته شده‌اند. آب باغ قطع‌ شده است و درختان نادر آن زرد شده‌اند. احیای این مجموعه به بودجه‌ای معادل 200 میلیارد تومان برای بازسازی و مرمت نیاز دارد.

معماری کاخ مروارید

این کاخ در زمینی به گستردگی 111 هکتار با 2500 متر زیربنا ساخته‌شده است. سازه اصلی و طرح کاخ به شکل یک سفره‌ماهی است که صدفی آن را در بر گرفته است. این بنا در بر دارنده فضاهای گوناگونی از جمله تالار طلایی بار، دفتر مخصوص شمس، تالار پذیرایی، سالن سینما، سالن بیلیارد، استخر، آب‌نما، محل نگهداری پرندگان کمیاب، اتاق‌های خواب و غیره هست. یکی از مهم‌ترین بخش‌های این کاخ اتاق صدف است که دارای تزیینات مختلفی بوده، به خصوص نمای بیرونی آن‌که به‌صورت حلزونی شکل ساخته‌شده است. در طراحی فضای بیرونی دریاچه کوچکی از سه طرف کاخ را احاطه کرده و به زیبایی آن افزوده است.

در ساخت‌وساز کاخ شمس، هیچ‌یک از اصول معماری ایرانی رعایت نشده و سبک و نقشه و ساختار آن کاملا غربی یا ابتکاری است و توسط یک معمار ایتالیایی به نام مهندس کلیسی اجرا شده است. معماری این اثر که بخشی از تاریخ معماری مدرن است، با تاثیر از شیوه فرانک لوید رایت از پرآوازه‌ترین معماران آمریکایی است که از سوی یکی از شاگردان ایرانی‌اش به نام «عامری» شکل‌گرفته است. این ساختمان به دست وسلی پیترز طراحی و توسط بنیاد فرانک لوید رایت به مبلغ یک‌میلیون دلار آمریکا و ساخته شد.

ارزش‌های خاص کاخ مروارید

کاخ مروارید یکی از با ارزش‌ترین کاخ‌های تاریخی ایران است و از لحاظ ویژگی‌های فنی از بسیاری از کاخ‌های موجود چند پله بالاتر است و تکنیک‌های که در ساخت، طراحی و رنگ‌آمیزی این مجموعه به‌کار رفته شده حتی از سبک و شیوه ساخت کاخ سعدآباد نیز برتر است. این اثر در سال 1382 به شماره ثبت 7067 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

امکانات تفریحی و رفاهی اطراف کاخ مروارید

برنامه‌هایی برای حفظ کاربری فضای سبز موجود و ساماندهی کاربری‌های گردشگری، تفریحی و رفاهی در اراضی یاد شده در دستور کار است. در آینده اراضی مذکور در کنار موزه کاخ مروارید با کاربری فضای سبز، تفریحی و گردشگری به بهره‌برداری خواهد رسید.

مکان های نزدیک نگری

مکان کارگاه صنایع دستی خوردنی محتوای فعلی خدمات شهری شما اینجا هستید